Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng bài tập định tính trong dạy học Vật lí chương Động lực học chất điểm

Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, mô tả sự vận động của thế giới khách quan. Trong quá trình dạy học Vật lí giáo viên phải dùng hệ thống bài tập để học sinh tiếp cận và vận dụng những kiến thức định luật vào giải thích hiện tượng trong đời sống. Bài tập Vật lí có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình nhận thức và hình thành sự phát triển năng lực tư duy của người học, giúp người học ôn tập đào sâu, mở rộng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, … Bài tập Vật lí có nhiều dạng, trong đó dạng bài tập giúp cho người học dễ dàng nắm vững lý thuyết, định luật, định lý… và liên hệ với thực tiễn nhiều nhất đó là bài tập định tính.

Bài tập định tính là loại bài tập được đưa ra với nhiều tên gọi khác nhau: “câu hỏi thực hành, câu hỏi để lĩnh hội, bài tập logic, bài tập miệng, câu hỏi định tính, câu hỏi kiểm tra, …”. Đặc điểm của bài tập định tính là nhấn mạnh về mặt định tính của các hiện tượng đang khảo sát thông qua bài tập giúp cho học sinh rèn luyện khả năng tư duy logic, tiếp cận thực tiển, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, tạo điều kiện cho học sinh đào sâu và củng cố các kiến thức, phân tích hiện tượng, làm phát triển khả năng phán đoán, mơ ước sáng tạo, kỹ năng vận dụng những kiến thức lý thuyết để giải thích các hiện tượng trong tự nhiên, trong đời sống, trong kĩ thuật. Mở rộng tầm mắt kĩ thuật của học sinh. Bản chất Vật lí của những hiện tượng quen thuộc tồn tại xung quanh con người sẽ được thể hiện trong những bài tập định tính.

Chương ‘‘Động lực học chất điểm’’ là một phần quan trọng của cơ học, quen thuộc và rất gần với thực tế nhưng không dễ dàng tiếp cận và nghiên cứu đối với học sinh lớp 10. Chính vì vậy, Bài tập định tính sẽ mang lại hiệu quả cao trong quá trình lĩnh hội của học sinh, giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, phù hợp với xu thế dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh.

Tuy nhiên, thực tế bài tập định tính vẫn không được sử dụng rộng rãi trong quá trình dạy học Vật lí ở các trường THPT.